Hansı dərmanlar koronavirusu məhv edə bilər? - Məşhur akademik vacib faktları açdı

Rus virusoloq, akademik Feliks Yerşov koronavirus ilə bağlı çoxlarını maraqlandıran sualları cavablandırıb.

Publika.az akademikin Rusiya mətbuatına verdiyi müsahibəni təqdim edir:

- COVID-19-la 1918-ci ildə baş verən İspan qripi tez-tez müqayisə olunur. Sizcə, koronavirusun təsiri nə qədər ağır olacaq?

- İnanıram ki, koronavirus pandemiyası viral epidemiyaların yayılması qanunlarına görə davam edir. XX əsrin əvvəllərində SARS, MERS infeksiyası, qrip, parainfluenza və rinovirusdan sonra yayılma baxımından beşinci yerdə idi. Koronavirusa əsasən uşaqlarda rast gəlinirdi, amma ciddi şəkildə davam etmədi. Ölüm halları istisna idi. 2002-ci ildə Çində SARS geniş vüsət aldı, 2013-cü ildə isə cənub-şərqdə peyda oldu. O infeksiyalar öz dövrünü başa vurdu və sona çatdı. İndi bütün bunlar demək olar ki, unudulub. Cari koronaviruslarsa yüksək yoluxucu xəstəlikdir. Xoşbəxtlikdən, onlardan ölüm səviyyəsi aşağı olaraq qalır. İtaliya hamını qorxutdu, ancaq Çin bu yaxınlarda sərt karantin sayəsində problemin öhdəsindən gəldi.

- Hansı profilaktik tədbirlərin görülməsini effektiv hesab edirsiniz: tibbi maskalar kömək edirmi, antiseptik istifadə etmək lazımdırmı, antiviral dərmanlar almağın mənası varmı?

- Məncə, maskalar faydasızdır. Bunlar psixoloji sakitliyə görə lazımdır. Uşaqlar və böyüklər üçün əsas tövsiyələr artıq məlumdur: əl gigiyenası, əlinizi üzünüzə vurmayın. Araşdırmalarsa göstərir ki, insan bir saatda 20 dəfə üzünə toxunur. Quru salfetlərə öskürün və ya asqırın, onları dərhal zibil yeşiyinə tullayın. Salfet yoxdursa, qolunuzla ağzınızı tutun. Lift düymələrinə, qapı tutacaqlarına və digər səthlərə əlinizlə toxunmamağa çalışın, yaxud dezinfeksiyaedici məhlullarla silin. Burun boşluğunu təmizləmək və boğazı yumaq üçün duzlu sudan istifadə edilə bilər: bir stəkan suya 3 çay qaşığı duz əlavə edib qarışdırın. Otaqdakı rütubəti 40-60 faiz səviyyəsində saxlayın, otağı tez-tez havalandırın. Xatırlamaq lazımdır ki, koronavirus müxtəlif materiallarda uzun müddət qala bilər - bir neçə saatdan bir neçə günə qədər.

- Yeni tip koronavirusu adi qrip və SARS-dan ayırmaq üçün xüsusi simptomlar varmı?

- Koronavirus kəskin respirator infeksiyalar ailəsindən olan yüksək dərəcəli patogenlərdir. Mövsümi SARS tipik nümunəsindən fərqli olaraq, yüksək patogen ştammlar ciddi xəstəliklərə səbəb olur, çünki insan bədəninə daxil olduqdan dərhal sonra I tip interferonların sıxışdırılması da daxil olmaqla anadangəlmə immun sisteminə qarşı təsir mexanizmini işə salırlar.

Xəstənin özü koronavirus diaqnozunu təyin edə bilməyəcək. Bununçün həkimə müraciət etmək lazımdır.

Ancaq ilk simptomlar bunlardır: qızdırma, quru öskürək, təngənəfəslik, ishal sindromu, artan yorğunluq və əzələ ağrısı. Bu əlamətlər varsa, ünsiyyəti kəsin, xüsusilə uşaq və yaşlılarla. Daha sonra həkim çağırmaq lazımdır.

COVID-19-un yüngül formalarının mövsümi SARS ilə oxşarlığını nəzərə alaraq, etioloji diaqnozu təsdiqləməzdən əvvəl, Rusiya Səhiyyə Nazirliyi terapiyanın sxemlərinə mövsümi SARS müalicəsi üçün istifadə olunan dərmanların daxil olunmasını tövsiyə edir. Məsələn, interferon alfa intranazal formaları, interferon induktor preparatları, həmçinin antiviral dərmanlar.

- COVID-19-a qarşı peyvənd ən tez nə zaman hazırlana bilər?

- Peyvəndlərin hazırlanması hazırda Rusiyada, ABŞ və Çində intensiv şəkildə aparılır. Xəstəlik sönməzdən əvvəl bunun hazırlanması vacibdir. Peyvənd tapılana qədər kütləvi immunitetin qazanılması sayəsində xəstəliyə qarşı “təbii peyvənd” meydana gələcək. Nəticə etibarı ilə xəstəliyi yüngül keçirəcəksiniz. Məsələn, uşaqlar indi xəstəliyi demək olar ki, heç bir simptom olmadan və ya yüngül formada keçirirlər.

- Fikrinizcə, yeni tip koronavirus xəstəliyi nə vaxt azalacaq?

- Məncə, yaya doğru azalacaq.

- Uzun illər virusologiya ilə məşğul olmusunuz, viruslara qarşı mübarizədə bədənin təbii müdafiə rolunu öyrənmisiniz. İmmun sisteminin viral xəstəliklərə yoluxma ehtimalını azaltmaq və infeksiya baş verərsə onunla mübarizə aparmaqdakı rolu barədə məlumat verə bilərsiniz? Xüsusilə, interferon sistemi nədir?

- İnterferon sistemi təbiətin bizə verdiyi anadangəlmə müdafiə sistemidir. İnterferon genləri bütün insan hüceyrələrinin üç xromosomunda yerləşir və 20-dən çoxdur. Onlar dörd növə bölünür: alfa, beta, qamma, lambda. Hepatit B və C interferonları ilə müalicə hələ də təsirlidir. 1967-ci ildən bəri qripi müalicə etmək üçün interferonlar istifadə olunur.

- İnterferon induktorları nədir və necə işləyirlər? Onların birbaşa virusa təsir edən dərmanlardan əsas fərqi nələrdir?

- İnterferon induktorları Rusiya alimləri üçün qürurverici məsələdir! Bədənə daxil olduqda interferon sistemi “açılır”. Nəticədə endogen interferonlar sintez olunur. Son 50 ildə yaratdığımız induktorlar yerli dərmanlardır və uzun illərdir ki, tibbi praktikada istifadə edilir. Bunlar çoxdan bəllidir, xəstələr və həkimlər tərəfindən etibar edilir. İnsanlar qrip və digər kəskin respirator virus infeksiyalarının başlanğıc dövründə ilk növbədə onları almağa başlayırlar. Koronavirusa qarşı effektivliyinin isə hələ birbaşa sübutu yoxdur. Yeni növ virus xəstələri üçün əsas terapiya yenə də patogenetik və simptomatikdir. Çoxdan və yaxşı məlumdur ki, ən təsirli dərmanlar bakterial infeksiyalar zamanı antibiotiklər kimi patogenə birbaşa təsir göstərən etiotropdur. İnterferon induktorlar məhz belə etiotrop dərmanlardır.

- Virusa cavab olaraq bədən tərəfindən artıq ifraz olunarsa, interferonların ifrazını süni şəkildə stimullaşdırmağın mənası varmı?

- Fakt odur ki, viruslar yanğında kibrit rolunu oynayır. Bir insanda müxtəlif patologiyalar olduqda, virus onları təhrik edir. Belə fəsadlar ölümə gətirib çıxarır. Bundan əlavə, viral infeksiyalarla immun çatışmazlığı demək olar ki, həmişə inkişaf edir, bu da xəstəliyin gedişatını ağırlaşdırır. Odur ki, antiviral təsirə əlavə olaraq, interferon induktorların da immunokorrektor təsiri olması vacibdir.

- İnterferon induktorların sübut edilməmiş effektə malik dərmanlar olduğu iddia edilir. Bu qrupun ən populyar dərmanlarından birinin kişi reproduktiv funksiyasının pozulması kimi ciddi təsirlərə malik olduğu deyilir...

- Rəqiblərin əsas etirazları dünyanın preparatlarımızı tanımamasıyla əlaqədardır. Əgər belə düşünsək, ümumiyyətlə rus dərmanlarının inkişafını və istehsalını dayandırmalı, idxal olunan dərmanların alınmasına ağlasığmaz pul xərcləməyə davam etməliyik. Halbuki, onların da üstünlükləri və mənfi cəhətləri var. Bu axmaqlıqdır. Onların əsas arqumenti polifenol preparatında pambıq toxumu yağında olan qossipolun olmasıdır. Məhsullarımıza həll olunmayan qossipol daxil deyil. Bilməlisiniz ki, bu dərman bioloji aktiv polimerdir, sellüloza və yalnız əhəmiyyətsiz miqdarda dəyişdirilmiş toksik olmayan qossipol ehtiva edir. Eyni zamanda Şərqdə geniş istifadə olunan pambıq yağı ilə müqayisədə on qat azdır. İnterferon induktorumuzun embriotoksikliyinin olmamasına dair açıq dəlillər var.

Əlbəttə ki, tibbi praktikada interferon induktorları adətən digər dərmanlarla birlikdə istifadə olunur. Aydındır ki, hər bir dərdə dava olan preparat yoxdur və ola da bilməz. O cümlədən heç bir dərman 100 faiz effektivliyə sahib ola bilməz!

- Beynəlxalq farmakoloji birliyin interferon induktorlarının öyrənilməsinə marağı varmı?

- Xarici dərman şirkətləri preparatlarımızı qəbul etməkdə maraqlı deyil. Halbuki, bəzi patentlərimizi almağa hazır olduqlarını bilirəm. Bunlar bazar qanunlarıdır! Xatırladım ki, Yaponiya dərman bazarı belə başladı - patent alıb sonra müəyyən dərmanı sintez edib-etməməyə qərar verdilər. Bu beynəlxalq iş mexanizmləri birbaşa iqtisadiyyatla əlaqəlidir. Dəfələrlə eşitmişəm ki, əczaçılıq biznesi əmtəədən daha xeyirlidir. İndi buna çox vaxt savadsız blogerlərdən ibarət ordu qoşulub və onların açıqlamaları təəssüf ki, insanların yerli dərmanlara münasibətinə təsir göstərir. Bu cür blogerlərin tibbimizi, həkimlərimizi lağa qoyub, yerli elmin məlumatlarına şübhə ilə yanaşması mənim üçün heç də xoş deyil.

- Və nəhayət, özümüzü və yaxınlarımızı təhlükəli viruslardan necə qoruyaq?

- Ən vacib məsləhət sağlam həyat tərzi sürməkdir! Təcili ehtiyac olduqda həkimin göstərişinə əsasən vaxtında sınaqdan keçirilmiş yerli dərmanlara müraciət edin.

Aytən Məftun