Bir gün Maestro Niyazi Fransaya gəlir və... - Ceyhun Hacıbəylinin fransız gəlini ilə MÜSAHİBƏ

Bəzən insan vətənindən, ocağından uzaq düşür. Yeni evi cənnət olsa belə doğma torpağının ətri burnuna yadlaşmır. Mənsubiyyətinə də, damardakı qanına da dönük çıxmır. Xalqımızın qürur yeri olan Hacıbəylilər ailəsinin layiqli davamçısı Timuçin Hacıbəyli kimi. Dahi bəstəkar, milli musiqimizin banisi Üzeyir bəyin qardaşı Ceyhun Hacıbəylinin kiçik oğlu idi Timuçin. Fransanın Nitsa şəhərində doğulub, ən yaxşı tədris ocaqlarında dərs almışdı. Buna baxmayaraq, Azərbaycanı, azərbaycançılığı ürəyində gəzdirirdi.

Bir müddət əvvəl Azərbaycanın Fransada fəaliyyət göstərən yeganə nəşriyyatı “Kəpəz” Timuçin bəyin xatirə məktublarından ibarət əlyazmalarını kitab şəklində çap edib. Kitabın doğulmasında əsas təşəbbüskar mərhum mütəfəkkirin ikinci xanımı, sevimli həyat yoldaşı Paskal Hacıbəyli Büşedir.

Madam Büşe kitabla bağlı bütün incə məqamları özəl olaraq Publika.az-la bölüşüb.

- Timuçin bəyin sevimli qadınını yaxından tanımaq istərdim...

- Mənşəcə 100 faiz fransızam. Parisdə doğulub böyümüşəm. Amma həyatımın bir hissəsini Strazburq, La-Roşeli və Nitsada keçirmişəm. Sorbonna Universitetinin psixologiya fakültəsinin məzunuyam. Artıq 20 ildir ki, əsasını qoyduğum insan resurslarının seçimi ilə məşğul olan şirkətə rəhbərlik edirəm. Həmçinin Avropa Sosial Fondu tərəfindən həyata keçirilən bir sıra layihələrin müəllifiyəm. Amma maraqlarım çox şaxəlidir. İncəsənətin bütün qollarını sevirəm. İstər ədəbiyyat olsun, istərsə də klassik musiqi... Səyahət etməkdən zövq alıram, kulinariya ilə maraqlanıram. Heyvanları, təbiəti çox sevirəm. Müxtəlif xalqların mətbəx nümunələrini dadmağı xoşlayıram. Unutmadan deyim, idmanla da məşğul oluram.

- Fransız qadınına xas cəhətləri sadaladınız. Xalqınıza aid başqa hansı özəllikləri bölüşə bilərsiniz?

- Fransa gözəl ölkədir. Vətənim olduğu üçün demirəm, bu ölkədə yaşamaqdan zövq alıram. Fransızları ərköyün uşaqlara bənzədə bilərəm. O uşaqlar ki, bəzi hallarda əldə etdikləri uğurun, qismətlərinə düşən şansın fərqinə varmırlar. “Fransız qadını” qavramı ötən əsrin 50-ci illərində amerikalıların yaratdığı mifdir. Bu gün həmin əfsanəyə karikatura çizmək mənə asan deyil. Amma fransızları öz simamda xarakterizə edə bilərəm. Kifayət qədər azad, respublikaçı, məsuliyyətli, intellektual, dünyadan əlini üzmüş şair ruhlu, eyni anda da hadisələrin gedişatından narahatlıq duyan burjua təbiətli, ən əsası isə mümkün olduğu qədər yumor hissini qoruyub saxlayan şəxsiyyət...

- Güman ki, sevimli həyat yoldaşınız Timuçin bəyi sizə aşiq edən bu özəllikləriniz idi. Tanışlığınızdan bəhs edə bilərsiniz?

- Timuçinin şirkəti vardı. Məni də kadrlar şöbəsinə məsləhətçi təyin etmişdi. Bu, mənim ilk işim idi. Bir ay sonra iş şərtləri məni qane etmədiyindən istefa ərizəmi yazıb çıxdım. Bir müddət sonra Timuçin məni axtarıb tapdı, səhvini boynuna alıb üzr istədi. Dedi ki, mənə şans ver, hər şeyi yoluna qoyacam... Məsələni elə həll etdi ki, bir daha ayrılmadıq (gülürük).

Timuçin çox yaraşıqlı kişi idi. Şən idi, sevdiklərinin qiymətini bilirdi, qorumağı bacarırdı. Onunla keçən hər günümün xoş xatirəsi var. Aramızdakı yaş fərqi az deyildi, amma gənc ruhu ilə mənə meydan oxuyurdu, daim hərəkətdə idi. Savadı və intellekti ilə hamını özünə heyran qoyurdu. İstənilən mühitə uyğunlaşırdı. Ona görə əhatəsi də geniş idi.

- Azərbaycanın Fransada fəaliyyət göstərən yeganə nəşriyyatı “Kəpəz” sizin təşəbbüsünüzlə Timuçin Hacıbəylinin xatirələrindən ibarət məktublarını kitab şəklində nəşr edib. Təəssüratınız necədir?

- Timuçinin atası Ceyhun bəy dünyasını dəyişəndən bir neçə il sonra qələmə aldığı xatirələr olduğu kimi çap olunub. Biz təzəcə tanış olmuşduq. Timuçin həmin əlyazmasını mənə uzadıb "haqqımda bilmək istədiklərini burada qeyd etmişəm, məni daha yaxından tanımağın üçün bundan gözəl heç nə ola bilməz" dedi. Bu əlyazmanı yayımlamaq, kitab halında çap etmək fikri heç vaxt olmayıb, çünki daha çox qohumları üçün gərəkli məlumat olduğunu düşünüb. Ancaq mən bu addımı atanda, içimdə qəribə duyğu baş qaldırdı. Əminəm, sağ olsaydı, özü də xatirə məktublarını kitaba çevirdiyimə görə sevinərdi. Güclü yumor hissinə malik idi, məktublarında da aşkar hiss olunur. Həddən artıq həssalığı vardı. Bəzən hətta emosiyalara qapılıb fikrən keçmişə qayıdırdı. İnsanların onu bu yöndən də tanımalarını istədim.

- Kitabda mərhum həyat yoldaşınızla bağlı olduqca zəngin xatirələr yer alıb. Bəs sizin üçün ən parlaq, ilıq xatirə hansıdır?

- Düşünmədən Maestro Niyazi ilə bağlı çox kövrək xatirəni bölüşə bilərəm. Günlərin bir günü Niyazı konsert proqramı ilə Fransaya dəvət olunur. Nəhəng salonda məşq prosesinə başlayırlar. Görür ki, zalda bir nəfər tamaşaçı əyləşib. Niyazi Timuçini görən kimi tanıyır. Ən maraqlısı odur ki, onlar öncə heç vaxt görüşməmişdilər.

- Mühacir həyatı yaşamaq yuxu kimidir. Nə qədər şirin olsa da, insan bir gün oyanacağını gözləyir. Timuçin bəy necə, yuxusu ilə barışmışdı?

- Timuçin özü Fransanın Nitsa şəhərində doğulmuşdu. Amma valideynləri ona həmişə vətənindən danışırdılar. Timuçinin atası Ceyhun bəy qardaşı Üzeyir Hacıbəyliyə qəlbən çox bağlı idi. Timuçin Üzeyir əmisi haqda çox eşidirdi. Azərbaycanca səlis danışmasa da bir neçə ifadə bilirdi. Anası həmişə milli mətbəxinizin xörəklərini hazırlayırdı. Onun damaq dadını Azərbaycan mətbəxi formalaşdırmışdı. Bəli, həyat yoldaşım vətənini görmədən də çox sevirdi. Azərbaycana ilk səfəri isə 1976-cı ildə baş tutdu. Soykökünə, ölkəsinə olduqca bağlı və sədaqətli idi. Bu hissləri mənə də aşılamışdı. Bu gün ölkənizlə güclü bağlarımın olması da Timuçinin ötürdüyü Azərbaycan sevgisidir.

- Timuçin bəyi böyük fransız mütəfəkkiri Jan Pol Sartla isti dostluq əlaqələri birləşdirirdi. Bu iki tarixi şəxsiyyətin yolu ilk dəfə harada kəsişmişdi?

- Onların münasibəti ustad-tələbə mərhələsindən başlamışdı. Timuçinin savadı, dünya görüşü, xüsusən də dərslərə olan məsuliyyəti Sartrı heyran etmişdi. Həmçinin Hacıbəyli ailəsinin taleyi, acı-şirin mühacir taleyi də onu biganə qoya bilməzdi. Maraqlıdır ki, Timuçin liseyi bitirəndən sonra da Sartrla əlaqəsi kəsilmir. Əksinə daha da doğmalaşırlar. Bu doğmalığın qaynağı ədəbiyyata, fəlsəfəyə olan dərin məhəbbət idi. Müharibə bitəndən sonra Sartr Timuçinə jurnalistikada ilk addımlarını atmaqda yaxından yardım edir. Lakin sonralar Jan Polun siyasi baxışları dəyişir. Solçu mövqeyini seçir. Ustadının tutduğu yol Timuçinin liberal düşüncələrinə zidd idi. Ayrılıqlarının əsas səbəbi də bu olur.

- Madam Hacıbəyli, suallarımız cavabladığınız üçün minnətdaram. Kitab satışda olanda, ilk alıcılarından olacağıma söz verirəm. Tezliklə Şuşada görüşmək ümidi ilə…

- Mən də buna çox inanıram, və sizə Timuçinin 1976-cı ildə Maestro Niyazi ilə birgə Şuşaya səfəri zamanı çəkdirdiyi fotoşəkili yollayıram.

Leyla Sarabi