Fransanın məşhur azərbaycanlı vəkilindən İNANILMAZ SÖZLƏR: Orada bunu edən vətəndaş... - MÜSAHİBƏ

Ölkəmizi Avropada layiqli təmsil edən soydaşlarımzdan biri də Fransanın ilk azərbaycanlı vəkillərindən olan Dilbadi Qasımovdur. O, Strasburq şəhərinin ilk azərbaycanlı vəkili olmaqla yanaşı, həm də vətənimizin Fransada birinci nəşriyyatı sayılan "Kəpəz" Editionun qurucularındandır.

Publika.az-ın özəl müsahibi vəkil Dilbadi Qasımovdur.

“Fransada bilərəkdən bu peşəyə girişi çətinləşdiriblər”

- Dilbadi bəy, bildiyimə görə, Fransada vəkil peşəsinə yiyələnmək olduqca çətindir. Bu ölkədə vəkil olmaq üçün hansı mərhələləri keçmək lazımdır?

- İlk öncə dörd illik hüquq təhsilindən sonra Master 1 deyilən diplomu almaq lazımdır. Sonra Hüquq fakültəsi nəzdində fəaliyyət göstərən bir kursa yazılmaq gərəkdir. O kursu bitirib, diplomu almaq demək olar ki, qəhrəmanlıq sayılır. Çünki o kursun buraxılış imtahanları Fransada onsuz da çətin olan hüquq fakültəsinin imtahanlarından qat-qat çətindir və hər kəs ömrü boyu o kurslara üç dəfədən artıq yazıla bilməz. Yəni üç il qeydiyyatdan və üç cəhddən sonra diplomu ala bilməsən vəkil olmaq xəyalına əlvida deməlisən. Bura qəbul olunan tələbələrin sadəcə az bir qisminin kursu uğurla bitirəcəyi öncədən məlumdur. Bunun da səbəbi ondadır ki, Fransada tarix boyu vəkillik peşəsi elit peşə hesab olunub və bilərəkdən bu peşəyə girişi çətinləşdiriblər. Həm də vəkillər rəqabəti sevmirlər və saylarının çox olmasını istəmirlər.

Nəhayət, çətinliklərə baxmayaraq kursu müvəffəqiyyətlə bitirsəniz, sənədlərinizi iki il davam edən vəkillər məktəbinə təqdim etməlisiniz. Əgər sizi qəbul edərlərsə, o məktəbə bir neçə min avro üzvülük haqqı ödəyəndən sonra iki il ərzində oxuyub saysız hesabsız imtahanlar verməlisiniz. Bu, sonuncu işi görmək isə cəhənnəmə gedib-gəlmək kimi bir şeydir, çünki imtahan vaxtı veriləcək suallarların həddi hüdudu və limiti yoxdur. Bu suallar həyatın hər bir sahəsinə və ağla gələcək hər bir hala aid olduğu üçün, onları istəsəniz də hamısını öncədən oxuyub öyrənə bilməzsiniz.

- Bəs bu gərgin müddətdən sonra peşəniz üzrə rahat işləyə bilirsiniz?

- Xeyr, vəkillər məktəbinin diplomunu alandan sonra sənədlərinizi vəkillər kollegiyasına verməlisiniz. Kollegiya bir komisiya təşkil edir, o sizin haqqınızda araşdırma aparır (vəkil təmiz, şərəfli, düzgün və s. olmalıdır) və eyni zamanda sizdən təxmini məzmunu bu cür olan bir arayış yazmağı tələb edir “Mən şərəfim üzərində and içirəm ki, indiyə kimi əxlaqa, mənaviyyata, hüquqa və ənənələrə zidd olan heç bir işə qol qoymamışam”. Əgər haqqınızda aparılan araşdırmanın nəticəsi müsbət olarsa, komissiya öz raportunu yazır və namizəd Vəkillər Kollegiyasının idarə heyətinin bütün üzvlərindən ibarət olan başqa bir komissiya qarşısına çıxaraq, niyə vəkil olmaq istədiyini izah edir. Əgər komissiyanın qərarı müsbət olarsa, iş Apelyasiya Məhkəməsi qarşısındakı prokurora göndərilir. Prokuror da öz növbəsində apardığı araşdırmanın nəticəsində qərarını verir. Məsələn, əgər namizəd tələbə vaxtı kiminləsə dava edibsə və işə polis qarışıbsa (və ya hər hansısa başqa bir problemi olubsa), bu haldan prokuror xəbər tutursa, o zaman həmin şəxs vəkil olmaq xəyalına əlvida deməlidir. Yox, əgər bu kimi problemlərin heç biri ortaya çıxmırsa və bütün proseduru keçəndən sonra Apelyasiya Məhkəməsi qarşısında təntənəli şəkildə vəkil andı içilir. O and təxmini bu cür tərcümə oluna bilər “Mən Vəkil kimi, vəzifələrimi ləyaqətlə, vicdanla, müstəqil, sədaqətlə və insanlıqla həyata keçirəcəyimə and içirəm”. Bu cümləni bitirib qurtaran kimi siz tam hüquqlu vəkil olursunuz.

“Bu mənzərə qarşısında insan etinasız qala bilməz”

- Fransada vəkil olaraq fəaliyyət göstərən biri kimi bu ölkənin hüquq və məhkəmə sistemi haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Fransada Məhkəmələr iki böyük kateqoriyaya bölünür. İnzibati və ictimai məhkəmələr. İnzibati məhkəmələr administrasiyaya qarşı yönəldilmiş işlərə baxır, məsələn, Nazirliyə, Meriyaya, Universitetə, Xəstəxanaya və s. qarşı verilən iddialar bu məhkəmələrin səlahiyyətindədir. Bu məhkəmələrin iş prinsipləri ictimai məhkəmələrdən fərqlənir, çünki məhkəməyə verilən işlər konkret hüquqi münaqişələrdir və emosiyaya yer yoxdur. İnzibati məhkəmələrin hakimləri ictimai məhkəmələrin hakimləri ilə eyni məktəbi oxumurlar və onların hüquqi fəlsəfələri tamamilə fərqli olur. Fransanın inzibati hüquq sahəsində əldə etdiyi böyük ənənə və alimləri tərəfindən inkişaf edilmiş inzibati hüquq nəzəriyyəsi bu məhkəmə qarşısındakı işləri həddindən artıq çətin olmasına baxmayaraq çox maraqlı edir. İnzibati məhkəmələr qarşısında işlər yazılı olur və şifahi iddiaya yer yoxdur. Bu məhkəmələrin işləməsi insana dəqiq saatın işləməsini xatırladır: İzdihamlı məhkəmə zalı, səliqə ilə geyinmiş və üzlərində heç bir emosiya hissi olunmayan hakimlər, dəqiq və məntiqli suallar... Bu mənzərə qarşısında insan etinasız qala bilməz.

İctimai məhkəmələrə gəldikdə isə buraya ümumi ictimai məhkəmələr, iş məhkəmələri, ticarət məhkəmələri, cinayət məhkəmələri və s. daxildir. İctimai məhkəmələr qarşısında adətən vəkillər öz iddialarını yazılı təqdim etsələr də prosedur şifahi də ola bilər. İnzibati məhkəmələrdən fərqli olaraq hakim qarşısında çıxış edərək onu inandırmaq lazımdır. Bunun üçün demək olar ki, vəkil bir az da rol oynamağa, lazımi yerdə uyğun sözü deməyə, müvəkkilin xeyrinə olmayan halı ört-basdır etməyə, qarşı tərəfin iddialarına cavab verməyə, bəzən onların doğru olmadığını sübut etməyə və s. hazır olmalıdır. Bu iş isə ona görə çətindir ki, hadisələrin necə cərəyan edəcəyini əvvəlcədən bilmək olmur. Məsələn, qarşı tərəfin vəkili deyə bilər ki, filan qanunun filan maddəsində filan şey yazılıb, bəlkə də elə bir maddə yoxdur, amma müdafiə tərəfin vəkili bu barədə nə isə deməsə hakim düşünə bilər ki, yəqin bu iddia ilə razıdır və eyni zamanda vəkil öz müvəkkili qarşısında zəif görünə bilər.

- Fransızlar peşələrindən asılı olmayaraq daim təmkinli və sakit görünməyə çalışırlar. Bəs məhkəmə zalındakı vəkillər necə, bu şərtlərə əməl edirlərmi?

- Məhkəmə qarşısında vəkillər özlərini fərqli formada aparırlar, bəziləri ucadan danışaraq çıxış edir, bəzilər əl qol ataraq, bəziləri müvəkkilinə qarşı iddiaların nə qədər haqsız olduğunu görərək guya özünü dəhşətə gəlmiş kimi göstərir, bəzilərini dinləsəniz onun müdafiə etdiyi şəxsə hətta mələklər həsrət aparacağını düşünərsiniz, bəziləri Fransanın hüquq sisteminin nə qədər dəhşətli dərəcədə yanlış və avtoritar olduğunu və müvəkkilinin də bu ədalətsiz sistemin qurbanı olduğunu deyir, bəziləri isə heç bir bəzək qatmadan sakit və təmkinlə öz iddialarını müdafiə edir.

Hazırda təqaüddə olan yaşlı və tanınmış bir vəkilin hər zaman məhkəmə qarşısında Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindən misal gətirdiyinin şahidi olurdum. Avropa Məhkəməsinin qərarlarının hər zaman onun müdafiə etdiyi şəxslərin xeyrinə olduğunu görüncə maraq məni bürüdü, çəkdiyi misalları yoxlamaq istədim və məlum oldu ki, onun istinad etdiyi Avropa Məhkəməsinin qərarlarının heç biri mövcud deyil, məqsədi sadəcə hakimləri inandırmaq idi.

“Fransada insanlar ən sadə məsələni belə məhkəməyə verməkdən çəkinmirlər”

- Fransada vəkillər adətən hansı işlərə baxırlar?

- Bildiyiniz kimi, Fransa uzun əsrlər boyu əldə olunmuş hüquq ənənəsinə malikdir. Bu ölkədə bütün münasibətlər, yəni insanlar arası və ya insanlarla hökumət arasında olan münasibətlər qanunda nəzərdə tutulduğu kimi tənzimlənir. Gündəlik ortaya çıxan münaqişələrin həlli üçün insanlar ya məhkəməyə, ya da müvafiq dövlət departamentlərinin nəzdində fəaliyyət göstərən komisiyalara müraciət edirlər. Misal üçün qonşunuz iddia edir ki, öz əmlakına daxil olmaq üçün onun sizə aid olan torpaq sahəsindən keçmək hüququ var və ya siz evə geri döndüyünüz zaman spirtli içki içib maşın sürmüsünüz və s. İnsan həyatına aid olacaq bu cür misallardan çox çəkmək olar, bütün bu münaqişələr hakim qarşısında həll olunur. Fransada demək olar ki, ən sadə məsələni belə insanlar məhkəməyə verməkdən çəkinmirlər. Bu işlərin də yükü vəkilin üzərinə düşür. Vəkil eyni zamanda iş hüququ, cinayət hüququ, ailə hüququ, inzibati hüquq, ticarət hüququ və s. sahəyə aid olan işlərə baxa bilər. Həm də birinci instansiya və apelyasiya məhkəmələri qarşısında işlərə çıxa bilər. Ali məhkəmə qarşısında işlərə çıxmaq üçün isə Parisdə fəaliyyət göstərən xüsusi vəkillər kollegiyasına üzv olmaq gərəkdir.

Onu da qeyd edim ki, fransız qanunvericiliyində demək olar ki, hər şey nəzərdə tutulub. Misal üçün bu yaxınlarda bir həmkarımdan çox məşğul olduğunu görüb hansı məsələnin üzərində baş sındırdığını soruşanda o mənə “arı saxlayan vətəndaşın qonşuları narahat etməməsi üçün arı yeşiklərini qonşunun evindən və bağçasında neçə metr məsafədə yerləşdirməsinə” aid qanunu analiz etdiyini bildirdi.

- Ümumiyyətlə, fransız insanı nə dərəcədə qanunlara sahib çıxıb, ona əməl edir?

- Fransız insanı demək olar ki, qanunun ritmi ilə yaşayır. Adama hərdən elə gəlir ki, qanunlar birdən-birə yoxa çıxsa, Fransada insanlar necə yaşayacaqlarını bilməyəcəklər.Fransada indiyə qədər qanunla öz həllini tapmayan məsələlər var və onlar davamlı olaraq ictimaiyyətin müzakirə mövzusuna çevrilir. Bəzən isə işə Ali Məhkəmə qarışır.Məsələn, uzun zamandır müzakirəyə səbəb olan məsələlərdən biri də budur: vətəndaş ona aid olan qarajın qapısının önündə öz avtomobilini saxlaya bilərmi? Adətən, Fransada qarajların qarşısında maşın saxlamaq qadağandır. Burada isə əsas sual o idi ki, bəs vətəndaş öz maşınını bu ərazidə saxlaya bilərmi? İki gün öncə Ali Məhkəmə bu məsələyə aydınlıq gətirdi. Qərara görə, hətta öz avtomobilini şəxsi qarajının önündə saxlayan vətəndaş belə qaraj qapısı ictimai yola açılarsa, cərimələnməlidir.

“Öz müvəkkilinin edamında iştirak etmiş sonuncu vəkil”

- XX əsrdə dünyanın azadlıqdan dəm vurduğu dövrdə Fransa kimi ölkədə qiyotin maşınlarla insanlar edam olunurdu. Bəs bu gün necə, ölüm hökmü ləğv ediləndən sonra Fransada ən ağır cəza hansı sayılır?

- Giyotindən söz düşmüşkən, Strasburqda öz müvəkkilinin edamında iştirak etmiş sonuncu vəkil bu ilin mart ayında vəfat etdi. O, 1957-ci ildə Vəkllər Kollegiyasına yazılmışdı və ölən günə kimi fəaliyyət göstərdi. Strasburqda edam zalı “rue du Fil” (“sap küçəsi” kimi tərcümə olunur və bu ad təsadüfüdür, edama işarət etmir) adlı küçədə yerləşirmiş və bu küçə iş yerimə yaxın olduğu üçün demək olar ki, hər gün qarşısından keçirəm. Verdiyiniz suala gəldikdə isə, Fransada bu gün ən ağır cəza ömrlük həbsdir. Amma əslində hazırda bu cəza demək olar ki, mümkün deyil, çünki adətən ömürlük cəza veriləndə belə bir şərt qoyulur ki, dustaq 30 ildən sonra azadlığa çıxa bilər. Nəhayət, ən ağır cəza 30 illik həbs sayılır.

- Təbii ki, peşəkar sirlərinizi qorumaq məcburiyyətdindəsiniz, amma soruşmaya bilmərəm: bugünədək qarşılaşdığınız gülməli cinayət işi olubmu?

- Bilirsiniz, Fransada vəkillər öz işlər haqqında heç bir yerdə heç bir formada danışa bilməzlər. Bu məxfilik prinsipi vəkil üçün bir məngənədir, çünki vəkil də insandır və hər kəs kimi söhbət etmək, danışmaq ehtiyacı var. Amma zaman keçdikcə bu sirri daşımaq vəzifəsi adiləşir və vəkil üçün bir qanun olur. Bunun da məqsədi müvəkkili qorumaqdır və əsli kilsə ilə bağlıdır.

- Kilsə ilə niyə?

- Bunun cavabı sadədir, çünki Fransada vəkillər öncədən kilsənin işçisi idilər. Rahibə deyilən etiraflar sirr olaraq qaldığı üçün vəkil də bu prinsipi davam etdirir. Fikir vermisinizsə, Fransada vəkillərin geyindiyi uniforma rahiblərinkinə bənzəyir. Özüm məşğul olduğum işlər haqqında danışa bilməsəm də, qeyd etməliyəm ki, Fransada məhkəmə prosedurları ictimaidir, yəni hər kəs gedib baxa bilər. Cinayət işləri baxılan məhkəmə otaqlarında oturub tamaşa etmək kifayət edir ki, məhkəmənin insan taleyinin həll edildiyi bir yer olduğunu görə bilərsiniz. Siz gülməli işlər haqqında soruşdunuz, çox yaşlı bir həmkarım mənə danışırdı ki, onun baxdığı ilk cinayət işində müvəkkilin əsas cinayəti diri inəyi balta ilə doğramağı olmuşdu. Niyə sualının cavabı isə bu olmuşdu ki, ac imiş kabab bişirib yeyib. Amma məhkəmədə adətən işlər hamısı gülməli olmur, siz orada kompüterdə oyun oynamaq üçün körpə uşağı sahibsiz qoyan anaya, yüz avrodan ötrü qoca nənəsinin qolunu qıran gəncə, əylənmək üçün böyük paltar mağazasına od vuran uşağa, dövlətdən pul yardımı almaqdan ötrü hər cür saxta sənədlər düzəldən şəxsə, hönkür-hönkür ağlayan "bazburudlu" kişiyə, iki ay bundan öncə eyni hakim qarşısında eyni qanun pozuntusu üçün onuncu və bu gün isə on birinci dəfə gələn, bunun sonuncu olduğuna dönə-dönə and içən şəxsə, hakimin qarşısında göz yaşı töküb yüngül cəza alıb məhkəmə zalının qapısından çıxmamış öz-özünə “axmağı necə aldatdım” deyə öz-özünə danışan insanlara rast gələ bilərsiniz.

(Ardı var)

Leyla Sarabi