Zeynəb Xanlarovanın o mahnısını eşidən kimi... - Atabəy Nəcəfpurla MÜSAHİBƏ

“İranda elə assimilyasiyaya məruz qalmışdıq ki, hətta “qaraqoyun” sözünün fars mənşəli olduğunu zənn edirdim. Çünki ana dilimizdə ancaq evdə danışa bilirdik”.

Bu sözləri Publika.az-a müsahibəsində Norveçdə yaşayıb fəaliyyət göstərən diaspor fəalı Atabəy Nəcəfpur bildirib.

- Cənab Nəcəfpur, öncə İrandan Norveçə uzanan məşəqqətli yolunuz haqda danışmağınızı istərdim.

- 1961-ci ildə Güney Azərbaycanın Urmu şəhərinin Urmu gölünün yaxınlığında yerləşən Yengecə kəndində anadan olmuşam. Ulu babamın qardaşı Azərbaycan Milli Hökumətinin qurucusu Seyid Cəfər Pişəvərinin əsgəri imiş. Yadıma gəlir ki, uşaq olanda böyüklərimiz çay içib söhbətləşəndə Milli Hökumətdən danışardılar. O vaxtlar başa düşməzdim, amma illər keçdi, İran adlanan ölkədə 1978-79-cu illərdə inqilab baş verdi. 18 yaşımda doğma torpaqlarımı tərk etmək məcburiyyətində qaldım. Uzun səyahətim də məhz burdan başladı.

İran adlanan ölkə tərəfindən həbs edilmişdim və üzvü olduğum təşkilat məni həbsdən qaçıraraq xilas eləmişdi. Artıq İran adlanan ölkədə yaşamağım qeyri-mümkün idi. Xilas olduğum gecə ailəmlə təcili vidalaşıb yola çıxdım. Bilirsiniz, Urmu Türkiyənin sərhədinə yaxın bir yerdə yerləşir. Lakin o səfər həyatımın ən uzun yolçuluğu oldu. Qarşıda məni gözləyənlərdən xəbərsiz idim.

- Türkiyəyə pənah apardınız...

- Elədir. Çox böyük çətinliklə sərhədi aşıb, Türkiyəyə keçdim. Helanə adlı kənddə türk əsgərlərinə yaxalandıq. Ancaq gözləmədiyim bir hadisə ilə qarşılaşdım. Türk əsgərləri bizi canla-başla qucaqlayıb, öz idarələrində qonaq elədilər. Ertəsi gün Həqqari şəhərinə göndərdilər. Son məqamadək bizə dəstək oldular. Türkiyədəki Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarına əmanət etdilər ki, təhlükəsizliyimiz təmin olunsun. 15 gün Həqqaridə qonaq olduq. Türk əsilli olduğum üçün orda keçirdiyim 15 gündə polislərlə çox səmimi dostlaşdım və məndən tərcüməçi kimi çalışmağımı rica etdilər.

- Yeni məkana alışa bildiniz?

- Əməkdaşlığımız uğurlu oldu. Polislər bütün rahatlığımı təmin etdilər. Həmin müddətdə İranın ən məşhur şou aparıcısı Fereydun Fərruxzadın, keçmiş nazirlərin, ordu generallarının tərcüməçiliyini etdim. 15 gün sonra polislər məni İstanbula göndərdi. İran adlanan ölkənin təşkilatlarına daxil olub İran İslam rejiminə qarşı fəaliyyət göstərdiyim üçün çox peşman olmuşdum. Bir gün həyatımı dəyişən hadisə baş verdi. İstanbulda qaldığım hotelə bir nəfər gəldi və mənə sual verdi ki, burda azərbaycanlı varmı? Ona səsləndim ki, qərbi azərbaycanlıyam. O vaxtlar Güney, Quzey Azərbaycanın nə olduğunu bilmirdik, ancaq bilirdim ki, əslim türkdür.

Əvvəllər bu şəxsin dediklərinə etiraz etməyə başladım. Fikirlərini rədd edirdim. Bunun səbəbi isə öz tariximə bələd olmamağım idi. İranda elə assimilyasiyaya məruz qalmışdıq ki, hətta “qaraqoyun” sözünün fars mənşəli olduğunu zənn edirdim. Çünki ana dilimizdə ancaq evdə danışa bilirdik.

- Yenidən doğulduğunuzu hiss etdiniz?

- Bilirsiniz, 12 dekabr 1946-cı ildə Azərbaycan Milli Hökuməti İran fars rejiminin əli ilə süquta uğramışdı. Bizə isə İranda bu “şanlı tarix”i sanki farslar düşmən Pişəvəridən bizi xilas etmiş kimi tanıdırdılar. Bu yalan hələ də İranda davam edir. Vaxt keçdikcə, bu şəxslə baş tutan söhbətlərimizdən sonra addım-addım milli kimliyimə qovuşurdum. Həmin şəxsin soyadını qürurla ifadə etmək istəyirəm. Təbriz əsilli müəllim Hocetti bəy. O, minlərcə Azərbaycan türk əsilli insanların təhsilinə böyük töhfə verib. Bizi milli varlığımız və kimliyimizlə tanış etdi. Onun sayəsində əsl Azərbaycan türkü olduğuma əminliyim artdı.

- Türkiyədə neçə il yaşadınız?

- 11 ilə yaxın Türkiyədə yaşadım. 89-cu ilin sonu Türkiyənin Daxili İşlər Nazirliyindən, yəni Ankaradan mənim İstanbuldakı polis müdiri olan dostuma teleqraf gəldi. Nə xoşbəxt mənə ki, bu teleqraf barədə məlumat sızdırdılar, bu, mənim xilasım oldu. Həmin məktubda mənimlə bağlı dəhşətli məlumatlar yazılmışdı. Məni həbs edib İran hökumətinə təslim etməli idilər. Teleqrafda yazılanlardan xəbərdar olar-olmaz təcili Ankaraya yola düşdüm. Səhər tezdən isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ofisinə gedib özümlə bağlı məlumat verdim. Onlar məni təcili öz himayələrinə götürdülər və Xarici İşlər Nazirliyinə bildirdilər ki, ən qısa vaxtda Türkiyəni tərk edəcəm. Yenə səfərə çıxdım - bilmədiyim, tanımadığım bir ölkəyə... 20 gün içərisində Norveçə göndərildim.

- Bu ölkə haqda məlumatınız var idi?

- Norveç haqqında bildiyim təkcə bu idi ki, ölkə 6 ay aydınlığa, 6 ay isə qaranlığa bürünür. Soyuq qış günü Norveçə gəlib çatmışdım. Çatdığım yerdə qardan başqa nəsə görmürdüm. Şaxta idi və mən belə bir soyuq havanı daha əvvəllər hiss etməmişdim. Baxdığım her yer ağ idi. Hətta maşınlar sanki qar tunelindən hərəkət edirdi. 6 il Norveçin quzeyində yaşadım, ailə həyatını orada qurdum və övladım Şervin Nəcəfpur dünyaya göz açdı.

Qızım Azərbaycanımızın SSRİ-nin əsarətindən qurtulub müstəqilliyinə qovuşduğu il anadan oldu. Artıq bizim rəsmi dövlət olaraq tanınan vətənimiz vardı. 90-cı illərin əvvəllərindən Azərbaycan mədəniyyətini Novruz bayramlarını təşkil edərək, dadlı yeməklərimizi bişirərək tanıdırdıq. O vaxtlar biz bunun adının diaspor fəaliyyəti olduğunu belə bilmirdik. Evdə isə dostlarımın mənə göndərdiyi audio və video kasetlər dinləyib öz dilimizdə danışırdıq. O vaxtlar telefonla sevdiklərimizlə ürəyimizcə söhbət etmək mümkün deyildi. Məktublar isə aylarla gedib ünvana çatırdı. Yaşadığım şəhərdə ən azı 30 azərbaycanlı məskunlaşmışdı. Ancaq hamısı Güney Azərbaycan türkləri idi.

95-ci ilin avqustunda Norveçin paytaxtı Osloya köçdük. Çünki artıq paytaxtda işə başlamışdım. Vaxt keçdikcə burada yaşayan azərbaycanlılar və türklərlə münasibətimiz quruldu. Amma həmin dövrdə informasiya qıtlığı yaşanırdı. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Norveçə rəsmi gəlişini bir müddət sonra yerli qəzetdə oxumuşdum. Çox sevinmişdim ki, Azərbaycanımızın prezidenti Norveçə səfər edir və iki neft ölkəsi arasında münasibət formalaşır.

- Bildiyim qədərilə, həmin illərdə böyük sənətkarlarımızın konsertlərini də təşkil etmişdiniz?

- Bir gün dostum zəng etdi ki, Norveçin nüfuzlu konsert salonlarından birində Cavid Təbrizlinin konserti baş tutacaq. Həmin konsertdə yüzlərcə həmyerlilərimizlə tanış oldum. Konsert vaxtı qızım səhnəyə qalxıb rəqs eləməyə başladı. Sonra Cavid bəy bizi yanına çağırdı. Qızım üçün “Ay qəşəng cücələrim, tükü ipək cücələrim, mənim göyçək cücələrim” mahnısını oxudu və öyrətdi. İllərdir görmədiyim dostumu və ailəsini də orada tapdım. O da İsveçrəyə köçmüşdü. O gecədən sonra özümü doğma torpağımda hiss eləmişdim. Həm qədim doğmaları görmüşdüm, həm də yeni dostlar qazanmışdım.

97-ci ildə dostlarla qərarlaşdırdıq ki, Zeynəb Xanlarovanın Norveçdəki konsertini təşkil edək. Maddi ziyana düşmüşdük, ancaq onun “Yaşa, Azərbaycan” mahnısını eşidən kimi bütün məişət problemlərimizi unutmuşduq. 2003-cü ildə rəsmi olaraq Norveçdə diaspora təşkilatı qurduq və həmin il orada “Azərbaycan Səsi” radiosunu yaratdıq. Ciddi şəkildə diaspora işlərinə başladıq. Məqsədimiz Norveçdə yaşayan bütün Azərbaycan türklərini bir araya cəlb edib ölkəmizdə baş verənlərlə bağlı maarifələndirmək, tariximizi, mədəniyyətimizi və Azərbaycan həqqiətlərini tanıtdırmaq idi. Hazırda qızım bu müqəddəs yolu davam etdirir. Yaradıcısı olduğu “CAN” təşkilatı uğurlu işlər görür. Bütün fəaliyyətimizi, mitinqləri, konsertləri könüllü həyata keçiririk. Qazancımızla diaspor fəaliyyətlərimizi daha da gücləndirmək üçün hər ay pul toplayırıq. Burda doğulan, boya-başa çatan övladlarımızın milli kimliklərinə sahib çıxmaları üçün çalışırıq. Düzdür, digər ölkənin dəyərlərinə hörmətlə yanaşmaq, inteqrasiya etmək, təhsil alıb tolerant böyümək vacibdir, amma bununla yanaşı, onlara əsilləri ilə qürur duymalarını da aşıladıq.

- Qürbətdə yaşayan həmvətənlərimiz üçün bu, çox önəmlidir.

- Bilirsiniz, mən öz ana dilimi səlis bilmirəm, Urmuda yaşayanda müxtəlif yollarla əldə etdiyim, lakin ərəb əlifbası ilə yazılmış kitabları bir az öyrəndim. Çünki doğulduğum yerdə Azərbaycan dili qadağan idi, kitabları yandırırdılar, insanlarımızı həbs edirdilər. Mən ancaq evdə valideynlərimdən örnək alıb dilimizi yaşadırdım. Övladıma da aşılamağa çalışdım. Qızımın taleyi mənimlə eyni olmasın deyə, ona latın əlifbası ilə yazılmış kitabları çətinliklə olsa da, əldə edib oxuyurdum. Evdə isə klassiklərimizi dinləyirdik.

(ardı var)

Leyla Sarabi